Kiwari Ema keur nganjrek di imah kuring. Duka kunaon lantaranana nu matak anjeunna kersa matuh di kuring. Padahal nu enggeus-enggeus mah mindeng ngajak Ema, sok tara kersaeun. Karunya ku Apa cenah.
Tapi basa kamari, Ema sumping, angkaribung mani sagala dicandak. Anggoanana sakoper metung katut sagala rupi pangabutuh anjeunna. Angkatna nyalira deuih. Matak ngahudang kapanasaran. Sasarina lamun angkat-angkatan, ngalayad pala putrana sok sasarengan bae sareng Apa. Boh nyaba ka kuring nu ngumbara pangjauhna, boh ka Sukarya jeng ka Neng Wita nu rada dareukeut.
Tacan ari tetelepek nanyakeun mah. Kumaha tea, naha tea. Bungah wae kasumpingan ku Ema teh. Komo lamun bakal lawas mah. Eta pisan nu diarep-arep ku kuring jeung pamajikan teh. Malah kahayang mah saterusna.
Kayid mah hayang mulangkeun kadeudeuh, mulangkeun katresna jeung cisusu nu geus ngagelarkeun kuring nepi ka sakieu jadina. Peupeuriheun mitoha mah, sasat geus henteu sabeulah-beulah acan. Taun kamari mungkasna ngaladenan teh.
Kaanjrekan Ema teh dipikahayang naker. Saluyu jeung karep pamajikan. Hanjakal can boga bati. Euweuh cooeun.
Aya eta oge ari kecap cariosan basa jol pisan mah.
"Rek matuh lawas Ema teh Wida nu matak sagala dijingjing. Hayang ngadon reureuh......." saurna ka pamajikan kuring.
"Hatur nuhun Ema kersa lami mah. Ti kapungkur oge diantos pisan. Nya Engkang.....", tembal Widarsih bari ngalieuk ka kuring.
Tapi saprak Ema sumping, katingalna teu pati berag. Diajak pelesir kaditu kadieu teh teu purun bae. Sedengkeun nu enggeus-enggeus mah sifat Ema teh salawasna sok gumbira. Pikaresepeun ari cumarita. Hegar obrolanana, sok ngundang pikalucueun. Ari ieu bet siga aya nu diemutan.
Ngajeueung pasemon Ema kitu sok hayang pok wae naroskeun. Tapi tacan wani pok mah. Bilih teu raoseun manahna, jeung matak ngagareuwahkeun.
Sanggeus Ema ya tilu poe di kuring, kirining aya interlokal naroskeun Ema. Wita nu interlokal teh. Beurangna samemeh tutup kantor jol deui interlokal ti Sukarya. Sarua nanyakeun Ema. Asa rareuwas. Reuwasna teh naha pertanyaanana sarua. Angkatna Ema ti bumi teu kauninga ku Apa. Teu ninggalkeun wartos rek ka saha-sahana.
Nampa interlokal nu natanyakeun Ema, teu cukup ku ngarasa bungah yen nu jadi adi gede katineungna ka indung, katut Ema di jalanna salamet. Jaba ti eta teh malah jadi bangbaluh pikiran keur kuring mah. Kawas aya hiji hal perkara, nu ngabalukarkeun Ema angkat ti bumi kalayan teu wawartos heula ka Apa. Tur naha bet imah kuring nu diboro, lain imah Wita nu deukeut di Bandung atawa Sukarya pisan nu pangdeukeutna di Cirebon?. Lamun rek titirah mah, asa leuwih merenah di Bandung di Wita. Kawasna supaya ulah deukeut jeng Apa nu dipamrih ku Ema teh.
Rada teu junun poe eta mah digawe teh. Eta kapangaruhan ku masalah Ema tea. Angkat ti Jatiwangi teu kauninga ku Apa. Kawas nu keur pundung. Asa piraku ari kedah aya pacogregan sareng Apa mah. Jajauheun. Cek basa dituna mah hubungan Apa jeung Ema salawasna harmonis. Geugeut layeut ti barang Apa dines keneh. Lamun ayeuna mah boa matak meunang anugrah rumah tangga teladan. Anak jareujeuh kabeh. Bojo teu nyandung nepi ka pakotrek iteuk. Awak sehat nepi ka pangsiun. Bakti ka nagara cukup. Paraku deuih pasea mah, lantaran kakirangan resiko dapur.
Atawa eta kituh pedah Apa masih keneh resep ngaben. Ngadu hayam jago? Asa geus teu jadi masalah deui. Kalangenan eta mah geus mangrupakeun kalangenan nu nahun. Nu geus pada uninga. Cek urang Batawi tea mah geus saling pengertian. Nu geus teu jadi masalah deui.
Ngadu hayam saur Apa, kaasup kalangenan menak baheula. Napel adat menak teh dina salira Apa mah sok sanajan anjeunna lain turunan menak. Saukur nyangking kalungguhan Wadana hasil milu bajuang nu asalna mah ti tingkat handap heula.
Kapanasaran teh dicaritakeun ka Widarsih. Disakolana basa balik mapag manehna.
"Janten ka Engkang mah teu acan nyarios?" Pokna.
"Teu acan.... Kumaha ka Wida?" Cek kuring. Nanyakeun teh bari rada kerung. Eta ku boga rasa boa ka Widarsih mah Ema geus nyarios.
Widarsih imut. Katembong dina kaca spion motor.
"Nyarios ka abdi mah. Mung henteu panjang carios. Angkat ka urang teh henteu langsung ti Jatiwangi, angkat ti bumi Uwa Imas ti Cikulak..." Cek Widarsih. Ema teh bibit buitna mah urang wewengkon Ciledug. Lemburna mah ti Cikulak.
"Sugan tos nyarios, pedah ku naon teu wawartos ka Apa?
"Dupi Engkang uninga Ema teu wawartos ti saha?"
"Apan tadi aya interlokal ti Wita jeung ti Sukarya...." Cek kuring teh.
"Naroskeun Ema?!"
"Enya....Dadakuna mah eta cenah hariwang di jalan. Bisi kumahaonam tea. Ma'lum pajamanan ayeuna, supir teh sok ngebut...."
Di imah sabada solat lohor, ngariung sareng Ema. Aya interlokal ti barudak teh dicarioskeun. Sajongjongan mah Ema teh ngahuleng. Sapertos aya nu diemutan.
"Nanyakeun Ema meureun nya?!"
"Leres....." Tembal teh. Teu gancang dicaritakeun ari Apa uningaeun mah.
"Beja naon deui cenah ti barudak? Moal nyaritakeun inditna Ema mah ka Tata?......"
"Kantenan nyarioskeun mah. Leres kitu angkat teh Apa teu uningaeun?"
"Enya.........malah geus nyarita ka Neng Wida mah......"
"Parantos ku abdi oge dicarioskeun ka pun lanceuk........." . Cek Widarsih nu keur jongjon mariksa kertas ulangan muridna.
Ema ngarenghap lir aya rasa bangbaluh nu hayang dilesotkeun tina lebet manahna. Kaca soca nu keur dianggo dilaan. Kitu deui buku nu tadi keur diaos diecagkeun kana meja. Buku Modana nu anyar medal karangan Ki Umbara sareng R.H. Oeton Muchtar.
"Ana dipikir ku Ema, talajak Ema teh kawas budak.........." Saurna teh bari meresihan kaca socana ku saputangan. Can wani megat kalimah kuring teh. Kitu deui Widarsih nu keur nyurat-nyoret kertas ulangan ngan ukur cengkat sirahna. Bolpoint beureumna diecagkeun. Kawasna hayang ngabandungan cariosan Ema. Atuh kuring calangap kaget, naha bet ka dinya cariosan Ema anjogna. Lantaran cariosan Ema teu laju, celengkeung teh Widarsih ngomong.
"Dupi margina Ema.......?!"
"Tapi deuih, ........ munasabah kikieuan teh. Ku asa diteungteuinganan. Asa diwiwirang naker Ema teh ku Apa maraneh........" Saur Ema semu dareuda. Kuring beuki heran. Maceuh teuing kitu Apa ngabenna, nepi ka popohoan teu emut mulih ka bumi. Cul Ema di bumi nyalira?.
"Nu matak, satungtung maraneh suka rido kacicingan, moal rek balik ieuh Ema mah. Keun sina karasaeun......." Saur Ema tatag deui nyariosna.
"Aya kajantenan naon kitu Ema?!" Cek kuring panasaran.
"Goreng saenyana lamun ku Ema dicaritakeun mah, Tata. Hartina Ema geus wani ngadoni salaki ka nu jadi anak. Tapi goreng deuih balukarna lamun Ema henteu nyaritakeun ka maraneh perkara ieu. Bisi ninggang salah di Ema".
"Kantenan bae kedahna mah Ema ngawartosan. Supados henteu janten bangbaluh kanggo Ema nyalira. Perkawis bade linggih di dieu, moal dugi ka disusuhunkeun atuh upami abdi sareng Widarsih henteu rido mah kalinggihan ku Ema."
"Sukur bae ari kitu mah. Kieu awit mimitina mah...... Ema jeung Apa teh keur niis di tepas hareup. Nyawang kaendahan gunung Ciremai jeung pasir-pasir nu ngajepat kiblateunana. Ma'lum geuning imah urang teh nyanghareupan pisan panorama pagunungan jeung dumplukan padataran Majalengka jeung Talaga. Imah urang teh asa notog pisan tetenjoan ka beulah kidul teh. Nyanghareupan jalan bari teu kahalangan ku nanaon. Iwal kakayon bubuahan di pakarangan imah. Sawah nu garing teu diparelakan, da puguh euweuh caina. Ngaplak hareupeun deuih. Isuk keneh harita teh. Haneut moyan. Apa ngalageday dina korsi males. Nyanghareupan cikopi jeung surabi nu haneut keneh. Nyesepna bako padudan. Reueus Ema teh. Reueus ku kahirupan nu ngahenang-ngahening teu aya barebedan tug nepi ka kolot. Nepi ka pakotrek iteuk.
Keur kitu teh jol aya tamu pupuntenan jeung dodongkoan nyampeurkeun. Apana cengkat. Si tamu teh geus kolot diiringkeun ku budak awewe. Mani geulis budakna mah. Tukangeunanan deui aya nu nyampeurkeun lalaki. Gagah deuih. Asupna pandeuri dan neundeun heula motorna. Ari nu kolot mah tiheula markir motorna teh......" Ema ngarenghap heula. Tuluy ngarot. Kawasna tuhur tikoro.
"Terasna.....?" Cek Widarsih nu geus pindah milu ngariung diuk dina sofa bareng jeung Ema. Si eta mah sok saregep ari ngadengekeun obrolan teh. Isukna sabada tas ngadengekeun , sok geus jadi karangan. Lumayan cenah keur nambah-nambah resiko lamun hasilna dimuat mah.
"Nilik kana dangdanan mah si tamu teh lain priyayi. Kawasna somahan. Ngan awakna beresih tur kawasna kabeuli ku dunya. Solonong nu tiluan teh sasalaman. Boh jeung Apa boh jeung Ema. Apa ngagentraan Jang Sanim sina mawa deui korsi, da puguh kurang di tepas teh. Ema mah ngatur nyadiakeun opieun bae ka Sanim teh. Sanggeus tamu tarapti diuk, kakara Apa teh naros ka tamu. Adat jeung wewesen menakna mah masih keneh napel najan geus pangsiun oge. Da katingali bae tamu teh mani keom-keom bae ditaros ku Apa teh.
"Tangtos Juragan mah parantos hilap ka abdi......?!" Cek tamu nu kolot. Ari tamu lalaki nu ngora mah sok deuleu maling bae ka Apana teh. Kawas nu keur nyidik-nyidik.
"Ih tangtu bae..... Komo kiwari kuring tos pangsiun. Asa lali." Saur Apa. Serebung padudan teh haseupna diserebungkeun, sabada diserot bangun ni'mateun.
"Juragan istri atuh mani ageung sehat salirana.........." Pokna teh ka Ema.
"Kantenan Mang......... Eta kitu pedah senang teuing tos teu gaduh uruseun. Iwal ieu atuh bapana barudak..." Tembal Ema reueus.
"Saha tea Emang teh. Kuring oge ngarasa asa-asa geus wawuh......" Saur Apa.
"Upami dipercanten mah abdi teh pun Kusna nun...."
"Ooooh?!!......" Cek Apana. Bari unggut-unggutan. Ret panon Apa teh nempo ka budak awewe. Ret nempo ka bapana nu geus kolot. Umur bapana kawasna sakoloteun Apana. Tapi kaciri cangker keneh. Apa rada rampang-reumpeung. Beda rindatna. Tapi teu lila. Katembong biasa deui.
"Ti......." Cek Apana.
"Sumuhun ti Gegesik tea........" Tembal Ki Kusna.
"Mangga atuh dilaleueut etah caina Ujang Nyai......." Cek Ema teh.
"Enya inget ayeuna mah. Kumaha calageur urang ditu?!"
"Pangesto. Alhamdulillah............"
"Aya keperluan meureun nya nu matak jauh dijugjug anggang diteang teh? Jeung ti saha Mang Kusna meunang alamat kuring di dieu?"
"Tangtos bae Juragan, nu mawi abdi ngabujeng ka dieu. Dupi terang alamat Juragan mah ti pun Sastra nu sami parantos pangsiun.
"Oh enya ti Sastra Mantri pulisi tea nya? Si naon teh baheula ari disebut teh?"
"Sumuhun kapengker mah sok disebat Sastra Jendil."
"Enya....enya Sastra Jendil. Jadi masih hirup keneh nyah? Naon kaperluan teh Mang Kus.....?" Cek Apa. Nyarios kitu teh bari nyusutan kesang. Padahal hawa can panas pisan. Ema ngarasa heran oge. Apana bet beda pepetaan. Kawas ngandung karempan.
Mang Kusna tea nu ditaros ku Apa kawas rada bareurat rek nyarita teh. Kapokoh ku Ema dijujurung. Pokna.
"Hatur rewu nu kasuhun ka Juragan istri sareng Juragan pameget. Nu mawi abdi nepangan, ieu kajurung ku embuna pun incu. Wirehna ieu pun incu parantos dugi kana wancina, parantos doongkap kana mangsana kedah rimbitan. Kaleresan aya nu ngersakeun. Nya iue buktosna......" Bari nunjuk ka budak lalaki nu diuk digigireunana.
Reg nyaritana ngarandeg. Teu laju. Kawas nu bareurat. Cek pikir Ema naha rek ngondang atawa rek aya naon. Atuh cek Ema teh.
"Maksad Emang mah, rupina bade ngondang atanapi.......?!"
"Ih........langkung ti kitu maksad teh Juragan....." Pokna bari nyerengeh seuri. Budak nu duaan katembong moyeg teu geunah cicing. Padahal korsi teh euweuh tumbilaan. Jeung moal boga tumbila weh di urang mah.
"Abot sayaktosna mah, naon nu bade disaurkeun ka Juragan teh. Boh bilih ngajantenkeun rengating manah kanggo Juragan. Nanging dosa upami ku Emang henteu disaurkeun..........." Pokna.
"Saena mah mangga geura wakcakeun bae. Ulah asa-asa deui. Ku kitu ku kieu timbangan aya di kuring sareng ieu bapana barudak........." Cek Ema. Mang Kusan ngareret heula ka Apa. Nu direret cicing bae. Anteng nyeuseup padudan. Tapi tuluyna mah unggeuk ngaenyakeun.
"Hapunten sateuacana Juragan..........." Pokna ditujukeun ka Ema.
"Enya cik pek geura caritakeun bae.........." Tembal teh.
"Ieu nu calik gedengeun Juragan istri, pun incu. Putrana pun anak nu wastana Castini. Sinden tarling nu waktos harita mah moal aya nu bireuk deui sa Kabupaten Indramayu sareng Cirebon mah. Sabada sim kuring pindah ka Gegesik katut pun anak, manehna pareng tepang sareng tuang raka nu harita nuju mancen tugas di Arjawinangun. Waktos masih asisten keneh. Ku kersana Pangeran itu ieu kasengsrem, dugi ka nikahna sanaos mung sakedap. Samuni ti Juragan istri. Nanging sanaos sakedap, tuang raka ngantunkeun bati nuju pun incu umur opat sasih. Nya ieu buktosna." Jeleger teh kana ceuli Ema asa aya gelap saleser. Tapi kasewot nu ngagenduk dina angen ditahan.
"Jadi maksudna......." Cek Ema bari neuteup ka Apana nu sepa rarayna.
"Janten maksad nepangan teh teu aya sanes mung bade nyuhunkeun diwalian ku ramana nu kagungan hakna. Sakantenan nepangkeun wae, pun incu Supartini kagungan rama nu jumeneng keneh. Rama nyalira.....".
"Tah kitu Tata, Neng Wida awitna mah. Heg geura palikiran ku maneh kumaha rasana nu dibongohan. Abong kena lalaki. Genep welas taun lawasna Apana teu wakca balaka. Ema teh nyeri asa diteungteuinganan. Asa teu dihargaan. Asa diwiwirang. Sedengkeun Ema sok agul ka batur, boga salaki teh jujur teu kawas batur. Tara nyolowedor. Sagala brukbrak. Ari ieu........ Era Ema teh....... era Tata........... Neng Wida.........." Curucud soca Ema nyurucudkeun cipanon.
Di hareup aya nu keketrok. Plak panto aya nu nyurungkeun. Heab hawa panas ti luar asup bareng jeung asupna waruga sepuh........... Apa..... Gancang Ema nyusutan cisoca nu ngalembereh. Kuring munjungan. Disambung ku Widarsih.
Apa jeung Ema pateuteup. Nyeh Apa imut..... Kawasna bengras deui.